در صورت افزایش قیمت بنزین آزاد به نرخ فوب خلیج فارس و اختصاص سهمیه به هر خانوار با قیمت فعلی، هم الگوی مصرف بنزین اصلاح و هم حدود ۲۵۰۰ میلیارد تومان به درآمدهای دولت از محل افزایش قیمت حامل های انرژی افزوده می شود.

گروه اقتصادی جهان نیوز - سینا سالاری:  سال ۹۴، سال پایانی اجرای قانون برنامه پنجم توسعه کشور است. براساس بند الف ماده ۱ قانون هدفمند کردن یارانه ها، دولت مکلف شده بود تا قیمت بنزین و سایر فرآورده های نفتی را با احتساب هزینه‌های مترتب (شامل حمل‌ونقل، توزیع، مالیات و عوارض قانونی) تا پایان این برنامه توسعه به گونه ای اصلاح کند که کمتر از نود درصد (۹۰%) و بیشتر از قیمت قیمت تحویل روی کشتی (فوب) درخلیج فارس نباشد. در نتیجه، نحوه اجرای این قانون در سال آینده در هاله ای از ابهام قرار دارد.

از طرف دیگر، بررسی های انجام شده در ماه های اخیر حاکی از عدم تحقق سقف منابع پیش‌بینی شده حاصل از افزایش قیمت حامل‌های انرژی در سال جاری است (۴۸ هزار میلیارد تومان). در روزهای اخیر، غلامعلی جعفرزاده ایمن آبادی، عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس در مصاحبه با خبرگزاری خانه ملت، آمارهایی از عملکرد نه ماهه دولت در هدفمندی یارانه ها اعلام کرده است که نشان می دهد کسری درآمدهای دولت از محل افزایش قیمت حامل‌های انرژی تا پایان آذرماه امسال به ۹.۴ هزار میلیارد تومان رسیده است.

بر همین اساس، باید منتظر اجرای گام سوم هدفمندی یارانه‌ها و افزایش دوباره قیمت حامل های انرژی در سال ۹۴ باشیم. با توجه به ظرفیت بالای درآمدزایی از محل اصلاح قیمت و یا تغییر میزان سهمیه های بنزین، این موضوع حتما مشابه با گام های اول و دوم هدفمندی یارانه ها مورد توجه مسئولین دولتی قرار خواهد گرفت.

در گام دوم هدفمندی یارانه ها، دولت قیمت بنزین معمولی را ۷۵ درصد و قیمت بنزین آزاد را معادل ۴۳ درصد افزایش داد. با این وجود و در حالی که انتظار می‌رفت که مصرف بنزین کشور بار دیگر مشابه با روند سال های ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۰ (بعد از اجرای سیاست سهمیه بندی بنزین و اجرای گام اول هدفمندی یارانه ها) روند کاهشی پیدا کند و یا حداقل رشد مصرف آن متوقف شود، مصرف این فرآورده روندی افزایشی طی کرد. آمارهای شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران نشان می دهد که مصرف بنزین از ابتدای اردیبهشت ماه (زمان دقیق آغاز اجرای گام دوم هدفمندی یارانه ها) تا پایان آذرماه سال ۹۳ در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، رشدی ۱.۷ درصدی داشته است و متوسط مصرف بنزین از ۶۸.۱ به ۶۹.۳ میلیون لیتر در روز افزایش یافته است. این افزایش نسبی میزان مصرف بنزین با وجود ابطال بیش از ۶ میلیون کارت سوخت و کاهش مصرف روزانه ۷.۳ میلیون لیتری بنزین سهمیه ای در ماه های اخیر انجام شده است (۱).

افزایش نسبی مصرف بنزین و افزایش شدید مصرف بنزین آزاد در سال جاری به این دلیل بوده است که هم درصد افزایش قیمت بنزین سهمیه ای از درصد افزایش قیمت بنزین آزاد بیشتر بود و هم قیمت آزاد بنزین در مقایسه با قیمت سهمیه ای بنزین و تورم موجود در جامعه در سال‌های اخیر، برای پرمصرف‌ها «بازدارنده» نبود. این در حالی است که بررسی‌ها نشان می‌دهد بنزین آزاد به طور عمده توسط سواری‌های شخصی مصرف می‌شود که عمدتا از دهک‌های کم درآمد نیستند و توانایی پرداخت هزینه‌های واقعی تری برای مصرف بالای بنزین خود را دارند.

استفاده از نظام تعرفه‌گذاری پلکانی- افزایشی (IBT) (۲) برای بهبود شیوه قیمت گذاری این فرآورده نفتی، راهکار اصلی اصلاح وضعیت فعلی است. با استفاده از این راهبرد، مصرف بیشتر بنزین یا سایر حامل های انرژی به معنای استفاده از یارانه بیشتر نخواهد بود و انگیزه مردم برای صرفه‌جویی این حامل انرژی افزایش می یابد. براساس راهبرد IBT، می‌توان سناریویی پیشنهاد داد تا با وجود اصلاح قیمت نسبی بنزین، اثرات تورمی کمتری داشته و کاهش شدت مصرف این فرآورده را نیز به دنبال داشته باشد.

سناریوی پیشنهادی بر این مبنا استوار است که بنزین سهمیه ای با قیمت فعلی به هر خانوار به جای هر وسیله نقلیه اختصاص یابد و قیمت بنزین آزاد به قیمت شناور فوب خلیج فارس بعلاوه هزینه های مترتب (براساس بند الف ماده ۱ قانون هدفمند کردن یارانه ها) افزایش یابد. همچنین با تثبیت قیمت CNG و افزایش تعداد جایگاه ها در شهرهای بزرگ، از اثر جانشینی گاز (CNG) برای خودروهای عمومی استفاده شود و سهمیه برخی از خودروهای عمومی مانند وانت بارهای بدون استفاده نیز اصلاح گردد.

با این اقدام، خانوارهای دارای چندین خودرو در مقایسه با خانوارهای کم درآمدی که هیچ وسیله نقلیه ای ندارند، یارانه بیشتری نمی گیرند و در نتیجه این یارانه به صورت عادلانه تری توزیع می شود. همچنین با اصلاح الگوی مصرف بنزین و دریافت هزینه واقعی بنزین از پرمصرف ها، حدود ۲۵۰۰ میلیارد تومان به درآمدهای دولت از محل افزایش قیمت حامل‌های انرژی افزوده می شود.

پی نوشت:
(۱): سینا سالاری، تداوم رشد مصرف بنزین و گازوئیل، نتیجه رویکرد نادرست دولت، عیارآنلاین، ۲۷ آبان
http://ayaronline.ir/۱۳۹۳/۰۸/۹۶۸۵۸.html
(۲): نظام تعرفه گذاری پلکانی- افزایشی (IBT) در شرایط کنونی کشور به صورت خلاصه این‌گونه بیان می‌شود: «با توجه به روند مصرف عمده مشترکین، میزان مشخصی از هر حامل انرژی به عنوان «الگوی مصرف» تعریف شود، هزینه مصرف کمتر از الگو ارزان‌تر تعیین می‌شود و با عبور مصرف از آن، قیمت به صورت پلکانی افزایش می‌یابد تا از افزایش شدید قیمت برای مشترکینی که در حد الگو مصرف می‌کنند پرهیز شود و مشترکین پرمصرف رفتار خود را اصلاح نمایند.»