چگونه كودكاني شاد تربيت كنيم
پنجشنبه ۱۶ شهريور ۱۳۹۱ ساعت ۱۴:۱۸
کد مطلب: 243192
گوشه گيري كودكان و انزواطلبي از دوستان، اقوام و آشنايان نشانه اجتماعي نبودن آنان تلقي مي شود، اما مشكلي جدي به نظر نمي رسد! به نظر اغلب والدين، گوشه گيري در اصطلاح به غريبي كردن تعبير مي شود و به تدريج رفع خواهد شد. با اين حال گوشه گيري تنها نشانه اختلال در رشد شخصيت اجتماعي كودك نيست.
ناسازگاري، بدخلقي، رفتارهاي هيجاني به ويژه ميان جمع، زودرنجي، خجالتي بودن، قهر كردن مكرر و بي دليل، مرافعه هنگام بازي با گروه همسالان و ... نيز مي تواند نشانه اجتماعي نبودن باشد و دردسرساز شود.
كودكان به تدريج مهارت هاي رفتاري ارتباط با ديگران را مي آموزند و شخصيت اجتماعي آنان از طريق ارتباط با والدين، اعضاي خانواده، اقوام و دوستان و همچنين حضور در مدرسه مرحله به مرحله رشد مي كند، اما عوامل بسياري نيز اين رشد را متوقف مي سازد و انسان اجتماعي درون كودك، نوجوان يا حتي جوان را كوچك تر از سن واقعي اش نگه مي دارد.
اختلال رشد اجتماعي كودك زندگي آينده وي را با نابساماني و عقده هاي رواني پيچيده مواجه مي كند و از شانس وي براي برخورداري از يك زندگي سالم و مولد و دستيابي به موفقيت هاي فردي و اجتماعي مي كاهد.
الگوهاي اجتماعي شدن
مهارت هاي ارتباطي كليد رشد شخصيت اجتماعي كودك محسوب مي شود. دكتر مينا حميدي، متخصص علوم تربيتي در اين باره به يادگيري مهارت هاي ارتباطي از طريق الگوهاي عملي اشاره مي كند و مي افزايد:«كودك از 3 سالگي به تدريج از رفتارهاي غريزي دور مي شود و از مهارت هاي اكتسابي در رفتارش استفاده مي كند. وي از طريق مشاهده كردن مي آموزد كه ميان روابط افراد مختلف با يكديگر مناسبات نسبتاً ثابتي وجود دارد و تلاش مي كند از اين مناسبات الگوبرداري كند. احترام به بزرگ ترها، اظهار محبت، دست دادن و احوال پرسي و رفتارهاي خاصي كه از والدين و اعضاي خانواده مشاهده مي كند دنياي جديدي پيش روي كودك مي گشايد تا رفتارهاي اجتماعي اش را گسترش دهد و به قول معروف همرنگ جماعت باشد. مهارت هاي اجتماعي شدن در كودكان از مشاهده الگوهاي رفتاري اطرافيان ناشي مي شود و به همين دليل است كه كودك را آينه رفتار والدين مي دانند. كودك احترام گذاشتن، منظم بودن، محبت كردن، نحوه سخن گفتن و حتي شيوه بازي كردن را از والدين مي آموزد.در حقيقت مناسبات خانوادگي را بايد پايه مهارت هاي اجتماعي كودك دانست .» وي نقش خواهر و برادر بزرگ تر را در فرآيند اجتماعي شدن كودك بسيار پررنگ مي داند و توضيح مي دهد: نتايج يك تحقيق در حوزه علوم رفتاري نشان مي دهد ارتباط و الگوپذيري كودك از خواهر و برادر بزرگ تر در خانه تأثيري مستقيم و ملموس در رشد مهارت هاي اجتماعي وي دارد. چون اعضاي خانواده براي كودك الگوهاي بي چون و چرا و قابل اعتمادي هستند و آنچه كودك در محيط خانه ياد مي گيرد در وجودش نهادينه مي شود. در مقابل تك فرزندها مهارت هاي اجتماعي كمتري دارند، چون الگوهاي محدودتري براي يادگيري رفتار اجتماعي در اطراف خود مي يابند. نقش گروه همسالان نيز در اين زمينه مهم است. كودك دوستانش را همنوع خويش مي داند و با آن ها احساس هم ذات پنداري دارد. اين ارتباط افقي در مقابل ارتباط عمودي با بزرگ ترها در ذهن و روان كودك بستر مناسبي براي يادگيري و پذيرش مهارت هاي اجتماعي ايجاد مي كند. ارتباط با گروه همسالان از حدود 10 سالگي تا پايان دوره بلوغ به شدت عاطفي و تنگاتنگ مي شود و گاه كودك در بسياري مسائل خود را جزو گروه و نه فردي مستقل مي پندارد.
اولين وظيفه والدين درباره مهارت هاي اجتماعي كودك ارائه الگوهاي رفتاري مناسب به وي از طريق رفتار درست خويش است.
پس از آن بايد رابطه كودك با اعضاي خانواده به ويژه ساير فرزندان را اصلاح كرد تا الگوي هاي قابل اعتماد به الگوهاي منفي تبديل نشوند. ديگر اين كه بايد به گروه دوستان كودك به ويژه در ابتداي بلوغ احترام ويژه قائل شد.
براي كودكان در اين سنين بد گفتن از دوستان توهين به شخصيت و انتخاب خودشان محسوب مي شوند و اغلب نيز در مقابل والدين طرف دوستانشان را مي گيرند و به هر طريق ممكن حتي با روش هاي منفي و پرخاش جويانه از آنان حمايت و رفع اتهام مي كنند.
دخالت و توقع
صحبت با كودك درباره نحوه رفتار با ديگران و تذكر نكات منفي و مثبت رفتارهاي وي، بهبود نقش حمايتي والدين، آزادي نسبي در برقراري روابط اجتماعي، ارتقاي شناخت كودك نسبت به محيط هاي اجتماعي و مناسبات ويژه آن ها و اجازه دادن به وي براي پرداختن به بازي هاي فكري و بدني با گروه همسالان مهم ترين عواملي هستند كه اين متخصص علوم تربيتي در رشد شخصيت اجتماعي كودكان ضروري مي داند.
دكتر حميدي همچنين مي افزايد: در شرايط عادي اجتماعي شدن فرآيندي طبيعي و متناسب با خواست و تمايل كودك است. مشكل از جايي شروع مي شود كه موانعي اين روند را مختل مي كنند. اين موانع مي توانند بسيار ساده ولي تأثيرگذار باشند.
گاه رفتاري كه از سوي والدين عادي و حتي روزمره تلقي مي شود بر روان كودك تأثيري منفي مي گذارد و به اشكال مختلف او را از يادگيري و به كار بردن مهارت هاي اجتماعي بازمي دارد. دخالت هاي نابجا و توقع زياد در اين حوزه يك نارسايي رفتاري شايع محسوب مي شود.
ممكن است والدين حتي در كوچك ترين مسائل مربوط به كودك نظير انتخاب رنگ لباس نيز دخالت كنند و از اين كه نظر خود را به كودك تحميل سازند ابايي نداشته باشند. كسب مهارت هاي اجتماعي به نوعي به خودآگاهي و خودباوري نياز دارد كه كودك از طريق استقلال شخصيتي به آن دست مي يابد. هنگامي كه كودك امتناع كردن و نه گفتن را مي آموزد سنگ بناي استقلال شخصيتي وي گذاشته مي شود.
در مقابل اگر والدين حق انتخاب و آزادي راي وي را سلب كنند كودك به فردي وابسته و پيرو تبديل مي شود كه از خودباوري كافي براي يادگيري مهارت هاي اجتماعي و آزمون و خطاي رفتارهاي متنوع با ديگران برخوردار نيست. توقع ها نيز اغلب دردسرسازند. ممكن است توقع والدين براي به نمايش گذاشتن رفتاري شايسته از فرزندشان در يك جمع فاميلي به امر و نهي هاي شديدي براي وي منجر شود كه در تصور كودك حضور در ميان ديگران را امري دشوار و حتي غيرممكن جلوه دهد.
اثرات حمايت عاطفي
اغلب متخصصان علوم رفتاري حمايت عاطفي از كودك طي مراحل رشد را در شكل گيري شخصيت اجتماعي وي موثر مي دانند. با اين حال افراط و تفريط در اين حوزه عادتي فراگير است.
حمايت بيش از اندازه كودك را وابسته و منفعل بار مي آورد و اجازه بروز مشخصه هاي رفتاري و تعامل با ديگران را از وي سلب مي كند.
در مقابل ارضا نشدن نيازهاي عاطفي مهارت هاي اجتماعي كودك را حول محور محبت جويي و حتي ترحم طلبي شكل مي دهد. نيازهاي عاطفي شديد عقلانيت را از رابطه فرد با ديگران مي زدايد و او را آسيب پذير مي سازد. اگر كودك يا نوجواني عاطفه را در خانه نيابد در جامعه به دنبال آن خواهد گشت و در اين مسير دام هاي هولناكي را پيش روي خود خواهد يافت.
نكته ديگر در حوزه مهارت هاي رفتار اجتماعي به مشكل بيش فعالي باز مي گردد. بيش فعالي كودكان عارضه اي است كه بايد از طريق مشاوره متخصصان و با روش هاي دارويي برطرف شود.
درمان نشدن بيش فعالي عوارض منفي آن را در تمام دوران عمر گريبانگير مبتلايان مي سازد و چه بسا زندگي فرد را به كلي تباه و نابود گرداند . بيش فعال ها با مجموعه اي از عوارض روحي و رواني، ضعف هاي ارتباطي، اختلالات شخصيتي و... مواجه مي شوند كه مشمول مرور زمان نخواهند شد.
ضعف مهارت هاي ارتباطي و اختلال در رشد سالم شخصيت اجتماعي كودكان مي تواند آنان را در آينده به فردي بزهكار، پرخاشگر، منزوي و مطرود، اجتماع ستيز يا مبتلا به بيماري هاي رواني تبديل كند. ناگفته نماند بنابه اصول اثبات شده افراد موفق كساني هستند كه مهارت هاي ارتباطي و اجتماعي بيشتري دارند و از اين طريق برتري هاي خود را نسبت به ديگران آشكار مي سازند.
کیهان
