«زینب پاشا» رهبری قیام زنان تبریز را در نهضت تنباكو برعهده داشت. دلاوریهای او در این مبارزه بقدری بود که باعث سروده شدن اشعار زیادی از سوی مردان در وصفش، آنهم در زمانی که به زنان ضعیفه می گفتند شد.

به گزارش سرویس زنان جهان؛ زینب پاشا از جمله زنان مبارزی است كه در تاریخ معاصر ایران ناشناخته مانده و اطلاعات چندانی از زندگی وی در دست نیست. وی زنی تبریزی است که نامش در نهضت مبارزه با واگذاری امتیاز تنباكو غرورآفرین است.

در منابع گوناگون تاریخی از زینب پاشا با نامها و القابی چون: بی بی شاه زینب، زینب باجی، ده باشی زینب و ائل قیزی یاد شده است.

وی فرزند «شیخ سلیمان» از مردان تهی دست محله «عموزین الدین» تبریز بود. از تاریخ تولد، دوران كودكی و جوانی وی مطلبی در منابع تاریخی ذكر نشده است اما نام «زینب پاشا» در جریان قرارداد استعماری رژی و آغاز مبارزات ضداستبدادی و ضداستعماری وی برای همیشه در تاریخ ثبت شد. (قرار داد استعماری رژی یا همان قرارداد واگذاری امتیاز تنباكو به دولت انگلستان، كه طبق آن شركت رژی باید سالانه مبلغ ناچیز 15 هزار لیره به صندوق دولت ایران واریز می‌كرد و در مقابل كشت و فروش پر منفعت توتون و تنباكو را به مدت 5 سال در انحصار خود قرار دهد.)

عصری كه شاه به عنوان «مالك كشور» بدون هیچ قید و بندی اموال ملی را در اختیار بیگانگان قرار می داد، زینب و گروه وی در سال ۱۲۶۳ مبارزات خود را آغاز كردند و از اواخر دوره ناصری تا زمامداری مظفرالدین شاه در صحنه سیاسی آن دوران به نقش آفرینی پرداخته اند.

«زینب پاشا» و بستن بازار تبریز
پس از انتشار اخبار انعقاد قرارداد واگذاری امتیاز تنباكو به دولت استعماری انگلستان توسط چند روزنامه نگار تبریزی، این شهر نخستین كانون مبارزه و مخالفت با این قرارداد در كشور گردید.

در پی فتوای مجتهد تبریزی بیش از ۲۰ هزار تن از مردم تبریز در اعتراض به قرارداد رژی شورش كرده و با بستن بازار و حمله به چند مركز دولتی مخالفت خود را با آن اعلام كردند.

اما مدتی از این حركت نگذشته بود كه سربازان مسلح ناصرالدین شاه به سرعت در سطح شهر تبریز مستقر شده و ضمن سركوب و متفرق كردم مردم و بازاریان، شهر را با زور و تهدید اسلحه مجبور به بازكردن مغازه ها می نمایند.

در این زمان بود که قیام زنان تبریز به رهبری زینب پاشا آغاز می شود زینب پاشا به همراه گروه خود به بازار تبریز ریخته و ضمن درگیری با مأموران، بازاریان را دوباره مجبور به تعطیلی بازار کردند.

مبارزه «زینب پاشا» و گروهش با احتکار
در حالی که « احتكار » در سالهای انقلاب مشروطیت در تبریز و آذربایجان بلای جان فقیران شده بود و محتكران و گرانفروشان از به ذلت نشاندن مردم، پولهای كلان به جیب می زدند. حركت دیگر زینب پاشا و یارانش شناسایی محتکران و حمله به انبارشان بود.

آنان آرد و گندم را از انبار بیرون كشیده و بین فقرای شهر و روستاهای اطراف پخش می كردند. برخی منابع تاریخی از فعال بودن ۳هزار زن در كنار زینب پاشا برای مبارزه با محتكران سخن به میان آورده اند.

سخنرانی های آتشین زینب و شخصیت كاریزماتیك وی در فرهنگ و تاریخ آذربایجان به گونه ای تأثیرگذار و ماندگار شده كه حتی در مثل ها و اشعار فولكلور مردم این دیار نیز جای گرفته است.

چنین حركت‌های انقلابی و ضد استعماری از زنان تبریز به رهبری زینب پاشا ادامه یافت تا در زمانی كه در سال‌های انقلاب مشروطیت قحطی و گرسنگی به دلیل احتكار و گران فروشی، شهر تبریز را فرا گرفته بود.
دلاوری‌های این زن به حدی بوده است كه برخی از شعرای مرد در زمانی كه جامعه زنان را هنوزهم ضعیفه می‌خواند، در وصف دلاوریهای او ابیاتی سروده اند.

میرزا فرخ از شاعران آن دوران است كه در شعری 22 بیتی به شرح واقعه قیام زینب پاشا در بازار پرداخته و در آخر اقرار كرده كه:«در چنان روزی این حقیر (میرزا فرخ) از ترس از خانه بیرون نیامدم.»

در حالی که منابع تاریخی نام زینب پاشا به عنوان یكی از افراد تاثیرگذار در جریان مبارزات ضد استبدادی و ضد استعماری قاجار ثبت کرده است. اما متاسفانه همچنانكه از اوایل زندگی زینب پاشا اطلاعی در دست نیست از زمان مرگ زینب پاشا اطلاع درستی در دست نیست و سرنوشت وی نیز در منابع تاریخی در هاله ای از ابهام قرار دارد.

در برخی منابع تاریخی درباره اواخر عمر زینب پاشا چنین آمده كه وی در اواخر عمر به همراه تعدادی از یارانش قصد عزیمت به كربلا را داشته که هنگام عبور از مرز کاروان آنها مورد آزار سربازان مرزی قرار می گیرند. وی علی رغم سن زیاد به همراه یارانش قرارگاه مرزی را با خاك یكسان می نماید. 



تاریخ از ورود زینب پاشا به كربلا خبر داده اما از آن به بعد از سرنوشت وی در تاریخ خبری وجود ندارد و در حال حاضر تندیس«زینب پاشا» این بانوی مبارز و دلاور ایرانی در موزه مشروطه تبریز موجود است.